DEVRE ŞEMALARI ÇİZİMİ

1. ÇAĞIRMA VE BİLDİRİM TESİSATLARI ÇİZİMİ........................................................4
1.1. Çağırma ve Bildirim Tesisatlarında Kullanılan Sembollerin Çizimi ...........................4
1.2. Devre Çizimi ve Özellikleri.......................................................................................6
1.2.1. Açık Şema Çizimi ..............................................................................................6
1.2.2. Kapalı Şema Çizimi ...........................................................................................8
1.3. Bir Zilin İki Ayrı Yerden Çalıştırılmasına Ait Çizimi ..............................................12
1.4. Numaratör Tesisatı Çizimi.......................................................................................13
1.5. Kapı Kilidi Otomatiği Tesisatı Çizimi .....................................................................13
1.6. İki Katlı Dört Daireli Apartmanın Komple Çağırma-Bildirim Tesisatı Çizimi ..........14
UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................17
PERFORMANS TESTİ .................................................................................................20
ÖĞRENME FAALİYETİ–2...............................................................................................21
2. AYDINLATMA TESİSATI ÇİZİMİ..............................................................................21
2.1. Aydınlatma Tesisatında Kullanılan Sembollerin Çizimi ...........................................22
2.2. Adi Anahtar Tesisatı Çizimi ....................................................................................23
2.3. Komütatör Anahtarlı Aydınlatma Tesisatları Çizimi ................................................23
2.4. Vaviyen Anahtarlı Aydınlatma Tesisatları Çizimi....................................................24
2.5. Merdiven Otomatiği Tesisatı Çizimi ........................................................................25
2.6. Flouresan Lamba Bağlantıları..................................................................................26
2.6.1. 40 Watt Flouresan Lambanın Adi Anahtarla Çalıştırılması ...............................27
2.6.2. Komütatör Anahtarlı 2 40 Watt Flouresan Lamba Bağlantısı ..........................27
UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................29
PERFORMANS TESTİ .................................................................................................30
ÖĞRENME FAALİYETİ–3...............................................................................................31
3. ELEKTRONİKTE KULLANILAN SEMBOLLERİN ÇİZİMİ .......................................31
3.1. Elektronik Devre Sembolleri ...................................................................................31
UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................38
ÖĞRENME FAALİYETİ–4...............................................................................................39
4. DC GÜÇ KAYNAĞI ÇİZİMLERİ .................................................................................39
4.1. Doğrultma Devreleri ...............................................................................................39
4.2. Yarım Dalga Doğrultma Çizimi...............................................................................39
4.3. Tam Dalga Doğrultma Çizimi (İki Diyotlu) .............................................................40
4.4. Köprü Tipi Tam Dalga Doğrultma Çizimi ...............................................................40
4.5. Gerilim Katlayıcılar.................................................................................................41
4.5.1. Gerilim İkileyici Devresi Çizimi.......................................................................41
4.5.2. Gerilim Üçleyici Devresi Çizimi ......................................................................41
4.6. 3 Watt Stereo Amplifikatör .....................................................................................42
UYGULAMA FAALİYETİ...........................................................................................43
PERFORMANS TESTİ .................................................................................................44
MODÜL DEĞERLENDİRME...........................................................................................45
KAYNAKLAR..................................................................................................................47
İÇİNDEKİLER
iv
AÇIKLAMALAR
KOD 520TC0003
ALAN Elektrik Elektronik Teknolojisi
DAL/MESLEK Alan Ortak
MODÜLÜN ADI Devre Şemaları Çizimi
MODÜLÜN TANIMI
Elektrik tesisat sembolleri ve elektronik sembolleri ile
elektronik devre şemalarını çizmeyi ve okumayı kapsayan
öğrenme materyalidir.
SÜRE 40/32 saat
ÖN KOŞUL Teknik Resim modülünü almış olması gerekir.
YETERLİK Elektrik elektronik devre şemalarını çizmek.
MODÜLÜN AMACI
Genel Amaç
Gerekli ortam sağlandığında, bu modül ile elektrik ve
elektronik devre şemalarını hatasız okuyup teknik resim
kurallarına uygun olarak çizebileceksiniz.
Amaçlar
1. Çağırma ve bildirim tesisatlarında kullanılan sembolleri
tanıyarak çizebileceksiniz.
2. Aydınlatma tesisatlarında kullanılan sembolleri tanıyarak
çizebileceksiniz.
3. Elektronikte kullanılan sembolleri tanıyarak çizebileceksiniz.
4. DC güç kaynağında bulunan elemanları ve sembollerini
tanıyarak çizebileceksiniz.
EĞİTİM ÖĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam: Teknik resim araç - gereçlerinin ve çizim masalarının
bulunduğu sınıf veya atölye
Donanım: T cetveli, daire şablonu, HB kurşun kalem,
şeffaf bant, çizim masası, gönye (45o ve 60o)
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
Modül içinde ve sonunda verilen öğretici sorularla
edindiğiniz bilgileri pekiştirecek, uygulama örneklerini ve
testleri gerekli süre içinde tamamlayarak etkili öğrenmeyi
gerçekleştireceksiniz.
AÇIKLAMALAR
1
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Teknik elemanlar hızlı sanayileşmenin, ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmanın en
önemli unsurudur. Hızlı ve sürekli üretim, teknik elemanların aynı dili kullanmaları ile
sağlanır. Yapılan işin istenen özelliklerde olması teknik elemanların, devre şemalarını
eksiksiz okuyabilmeleri ve bunu birebir uygulamalarına bağlıdır. Bu sebeple elektrikelektronik
devre şemaları çizimlerinde aygıt ve makineler ülkelerin standart sembolleri ile
gösterilir. Bu sembollerin birbirlerine bağlanmalarıyla da elektr ik elektronik devre
şemaları elde edilir.
Çeşitli dillerde yayımlanmış dergi ve kitaplardaki devre şemaları, ülkelerin teknik
elemanları tarafından aynı şekilde anlaşılıp pratiğe aktarılabilmektedir.
Günümüzde elektrik-elektronik devre şemalarının çizimini daha kolay, daha görsel
yapabilmek için birçok firma bilgisayar ile tesisat çizimi programında yarış halindedir.
Yoğun ve karmaşık devreler bu programlar ile kolayca çizilebilmekte devre üzerindeki
değişiklikler kolayca yapılabilmekte ve sayfalarca çıkış alınabilmektedir.
Sizler de bu modülü aldıktan sonra dünya standartlarında sembolleri tanıyıp devre
şemalarını kolaylıkla çizebilecek ve çizilmiş olan devre şemalarını da okuyabileceksiniz.
GİRİŞ
2
3
ÖĞRENME FAALİYETİ-1
Elektrik devrelerinde kullanılan sembolleri tanıyabilecek ve bu sembollerle teknik
resim kurallarına uygun elektrik devreleri çizebileceksiniz.
Ø Günlük hayatta kullandığınız, üzerinden zayıf akım ( 12–24V) geçen,
malzemelerin fotoğraflarını çekiniz veya resimlerini çiziniz. Bu resimlere
karşılık gelen sembolleri, çevrenizdeki elektrikçilerden, öğretmenlerinizden,
internetten araştırınız. Bu sembolleri öğretmeninizin verdiği tabloya teknik ve
meslek resim kurallarına uygun çizerek anlamlarını karşılarına yazınız
(Aşağıdaki tablo gibi).
Ø Basit bir elektrik devresi kurup sembollerle bağlantısını çiziniz.
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ
ARAŞTIRMA
4
1. ÇAĞIRMA VE BİLDİRİM TESİSATLARI
ÇİZİMİ
1.1. Çağırma ve Bildirim Tesisatlarında Kullanılan Sembollerin
Çizimi
Semboller, elektrik devre elemanlarının şekillerle (üstteki resim) ifadesidir. Her
ülkenin standart kurumları bu sembolleri belirler. Ülkemizde Türk Standartları Enstitüsü
(TSE), dünyada I.E.C (Uluslararası Elektronik Kuruluşu), ANSI (Amerikan Standartları),
DIN (Alman Endüstri Standardı), VDE (Alman Elektro Teknikerler Standardı) ve BS (İngiliz
Standardı) olmak üzere birçok standart kurumu bulunmaktadır. Şekil 1.1’de zayıf akımda
kullanılan elemanların TSE sembolleri gösterilmektedir.
Ø Sembol Tablosu
Çağrı ve bildirim devreleri çeşitli elemanlar ile kurulur. Her eleman farklı sembolle
gösterilir. Şekil 1.1’deki zayıf akım semboller devre uygulayıcı elemanlar tarafından
bilinmeli ve teknik anlamda tüm anlatımlar bu dil ile gerçekleştirilmelidir.
5
Şekil 1.1: Çağırma ve bildirim tesisat sembol tablosu
6
1.2. Devre Çizimi ve Özellikleri
1.2.1. Açık Şema Çizimi
Açık şema, tüm iletkenlerin bağlantılarını gösteren tesisat şeklidir. Devre çizimi
yapılırken kapalı ve açık şemaların aynı malzemeler olduğu düşünülerek büyüklüklerin ve
uzaklıkların aynı olmasına (simetrik) ve sembollerin orijinalliğine özen gösterilmelidir
(semboller çizilirken kapalı ve açık şekillerde gösterilmelidir). Şekil 1.2’deki hatalar
yapılmamalıdır.
Çizimler yapılırken simetri esaslarının dikkate alınmasının teknik
elemana, mimari ve mühendislik vasıflarının gelişmesinde önemli bir rol
oynadığının vurgulanması gerekmektedir.
DİKKAT: Devre çizimlerinde yapılabilecek muhtemel hatalar verilmiştir.
Şekil 1.2: Sembol çizim hataları
NOT: Yukarıdaki çizimlerin yanlışlığını sembol tablosundakiler ile karşılaştırarak bulunuz
ve maddeler halinde yazınız. Sınıfta arkadaşlarınızla öğretmen gözetiminde tartışınız. Devre
çiziminde bu hataları yapmayınız.
7
Ø Devre Çiziminde İzlenecek Yol
· Çizimi yapılacak devre şemasında semboller sayfa kompozisyonuna
uygun yerleştirilmelidir (Şekil 1.3. ).
Enerji girişi sayfanın sol tarafından başlayıp sıra
ile sigorta, trafo, buat, buton vs.den geçerek alıcıya
kadar gideceği için semboller bu sıraya göre
yerleştirilmelidir.
Şekil 1.3: Sembollerin yerleştirilmesi
· Yatayda paralel çizgiler üstten başlanarak aşağıya doğru çizilmelidir
(Şekil 1.4.).
Şekil 1.4: Yatay çizgilerin çizimi
Nötr hattı direkt alıcıya çizilir.
8
· Düşey paralel çizgiler sağdan başlanarak sola doğru çizilmelidir (Şekil
1.5).
Faz, öncelikle sigorta, trafo, buvat anahtar veya kontrol
elemanına daha sonra kumanda edeceği alıcıya çizilir.
Şekil 1.5: Dikey çizgilerin çizimi
1.2.2. Kapalı Şema Çizimi
Devrelerin teknik özelliklerini tek hat boru ile gösterim şeklidir (iletken kesiti, sayısı,
malzemelerin yerleri, özellikleri, kullanılacak borunun cinsi, çapı vb.) .
Zayıf akımda (65 V ta kadar olan) düz ince çizgi ( ) veya çizgi, nokta çizgi
şeklinde ( ) aydınlatmada ise düz kalın çizgi (zayıf akıma göre) ( ) çizilir.
Örnek çizimler, Şekil 1.7 şekil 1.8’de gösterilmiştir.
Kapalı şemalarda boru içerisinden kaç iletkenin geçtiğini gösteren çizgilerin yatay
çizgiye olan açısı 600, dikey çizgideki çizginin ise 300 eğikliğinde çizilmesine, elemanlar
arasındaki uzaklıkların simetri esasına göre düzenlenmesine dikkat edilmelidir (Şekil 1.6).
Örneğin, yerin uygun olmadığı yerlerde üç iletkenden fazlasında bir çizgi üzerine
iletken sayısı konularak gösterilir. ( ). Bunun dışında buton ve anahtarlar açık ve
kapalı şemada değişik şekillerde gösterilir.
9
Ø Sembollerin Gösterilişinde Uyulması Gereken Kurallar
Sembollerin çiziminde dikkat edilmesi gereken resim kuralı Şekil 1.6’da
gösterilmektedir. Bu standartlara mutlaka uyunuz.
Şekil 1.6: Kapalı devre çiziminde sembollerin gösterim standardı
10
Şekil 1.7: Kapalı şemanın zayıf akım hattı ile çizilmiş gösterimi
Şekil 1.8: Kapalı şemanın zil hattı ile çizilmiş gösterimi
NOT: Kapalı devre şemalarının daha iyi anlaşılabilmesi için aydınlatma ve kuvvet
tesisat projelerine veya elektrik meslek resim kitabına bakınız.
11
UYGULAMA FAALİYETİ
Şekil 1.9’da açık ve kapalı şeması verilen çizimlerdeki teknik resim kurallarına göre
yapılan dokuz hatayı şeklin altındaki numaralara yazınız.
Şekil 1.9: Hatalı çizim örneği
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
NOT: Bir sonraki sayfadaki cevaplarla karşılaştırınız.
Hatalar :
1. İletkenlerin arasındaki mesafeler eşit değil.
2. Çizgiler birleşme noktalarının dışına taşmış.
3. Açık ve kapalı şema çizimleri aynı hizada değil.
4. Açık ve kapalı şemalar arasındaki mesafeler eşit değil.
5. İletken sayılarını gösteren sembollerde belirli bir ölçü yok.
6. Buat yeri yanlıştır, kesik çizgilerin birleştiği noktaya buat konur.
7. Buata göre iletken sayılarındaki uzaklıklar farklıdır.
8. Kapalı şemadaki boru ve iletken tanım yazılışı yazım kuralına göre yanlış.
9. İletken köşeleri birleşmemiş.
12
Ø Devrenin Doğru Çizimi
Şekil 1.9’da yapılan hatalar düzeltilmiş ve devre şeması, Şekil 1.10’da tekrar
çizilmiştir. Sizler de iki şekli yan yana getirerek çizim hatalarını bulabilirsiniz.
Şekil 1.10: Doğru çizim örneği
1.3. Bir Zilin İki Ayrı Yerden Çalıştırılmasına Ait Çizimi
Apartman girişi ile kattaki daire kapısı butonundan daire içindeki zili çalıştıran
bağlantıdır. İki buton birbirine paralel bağlanır (Şekil 1.11).
NOT: Devreyi, göz estetiğine uygun yapabilmek için zayıf akım tesisatları kareli
zemin üzerine çizilmiştir. Devre elemanları arasındaki mesafelere dikkat ediniz (Şekil 1.11)
Şekil 1.11: Bir zilin ayrı yerden çalıştırılması devre şeması
13
1.4. Numaratör Tesisatı Çizimi
Butonlardan herhangi birine basıldığında numaratöre bağlı bulunan zil çalar, hangi
odadaki butona basıldığını gösteren numara, numaratörün önünde bulunan pencereye düşer.
Devre çizimi Şekil 1.12’deki gibidir.
Şekil 1.12: Numaratör tesisatı
1.5. Kapı Kilidi Otomatiği Tesisatı Çizimi
Apartmanın giriş kapısına gelen kişi, girmek istediği daire ile ilgili butona basarak zili
çalar. İlgili dairede bulunan kişi giriş kapısını açmaya yarayan butona basarak kapı
otomatiğini çalıştırır ve ana giriş kapısını açar. Devre şeması Şekil 1.13’te gösterilmiştir.
14
Şekil 1.13: Kapı kilidi otomatiği tesisatı
1.6. İki Katlı Dört Daireli Apartmanın Komple Çağırma-Bildirim
Tesisatı Çizimi
Apartmanların ana giriş kapısının, dairelerle zil aracı ile haberleşmesini ve dairelerden
elektrikle açılmasını sağlayan tesisattır (Şekil 1.14’te açık Şekil 1.15’te kapalı şeması
görülmektedir).
15
Şekil 1.14: İki katlı dört daireli apartmanın komple çağırma ve bildirim tesisatı (açık şeması)
16
Şekil 1.15: İki katlı dört daireli apartmanın komple çağırma ve bildirim tesisatı (kapalı şema)
ÖDEV
Üç katlı altı daireli bir apartmanın diyafon (sesli çağırma) tesisatının açık ve kapalı
şemasını çiziniz.
NOT: Diyafon işyerleri ve apartmanlarda birimler ve kişiler arası iletişimi sağlar.
17
UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
3 kat 6 daireli apartmanın zil ve kapı otomatiği tesisatını çiziniz.
İşlem Basamakları Öneriler
Ø Buton ve almaçları kullanım
özelliklerine uygun yerlere yerleştirip
numaralandırınız (daire numaralarını göz
önüne alarak).
Ø Müsvette kağıda kat ve daireleri
gösterip numaralandırmayı yapınız.
(Daire1, Daire2, …. ).
Ø Zil trafosunun faz ucunu (sigortalı hat) en
üst katın buton veya anahtarlarına gelecek
şekilde çiziniz.
Ø Diğer buton ve anahtarlara ise bu
hattan ek alınız.
Ø Buton ve anahtarların boşta kalan
diğer ucunu kontrol ve kumanda
edeceği alıcı/alıcılara götürünüz.
Ø En üst kattaki alıcıdan başlayarak alıcının
boşta kalan diğer ucunu zil trafosunun
nötr hattına götürünüz.
Ø Diğer alıcılara nötr hattından ek
alınız.
Ø Çizim bittikten sonra teker teker fazdan
gelen elektrik akımını anahtarlardan
almaçlara ve oradan nötre tamamlama
kuralını yaparak denetleyiniz.
UYGULAMA FAALİYETİ
18
DEVRE ŞEMASI
Şekil 1.16: 3 kat 6 daireli apartmanın zil ve kapı otomatiği
19
Şekil 1.17: 3 kat 6 daireli apartmanın zil ve kapı otomatiği
20
PERFORMANS TESTİ
Dersin
Adı
Devre çizimi
Öğrencinin İşe başlama Tarihi
Amaç
Teknik ve meslek resim
kurallarına uygun elektrik
devre çizimi
Adı
Soyadı
……
……
……
İşi bitirme süresi
Konu
3 kat 6 daireli apartmanın
zil ve kapı otomatiği
tesisatını çiziniz.
Sınıfı
No
……
……
……
……
Kullanılan süre
AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışların her birinde öğrencide
gözleyemedi iseniz (0), zayıf nitelikte gözlediniz ise (1), orta düzeyde gözledi
iseniz (2) ve iyi nitelikte gözlediniz ise (3) rakamının altındaki ilgili kutucuğa X
işareti koyunuz.
GÖZLENECEK Değer ölçeği
DAVRANIŞLAR 0 1 2 3
TOPLAM
1 Devrenin doğruluğu
2 Devre sembollerinin
gösterilişi
3 Tertip düzen(yerleşim)
4 Temizlik
5 Süre
NOT: Toplam 12 ve üstü puan, öğrencinin konuyu anladığı ve işi yapabilecek beceriyi
kazandığını gösterir. Bir sonraki öğrenme faaliyetine geçer.
PERFORMANS TESTİ
21
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
Bu öğrenme faaliyeti ile elektrik devre şeması çizimi yapabilecek, var olan elektrik
devre ve şemalarını okuyabileceksiniz.
Ø Günlük hayatta kullandığınız, üzerinden kuvvetli akım ( 220 V) geçen,
malzemelerin fotoğraflarını çekiniz veya resimlerini çiziniz. Bu resimlere
karşılık gelen sembolleri, çevrenizdeki elektrikçilerden, öğretmenlerinizden,
internetten araştırınız. Bu sembolleri ve sembollerin anlamlarını öğretmeninizin
verdiği tabloya, teknik resim kurallarına uygun olarak çiziniz ve yazınız
2. AYDINLATMA TESİSATI ÇİZİMİ
Hepimizin evinde elektrik aydınlatması vardır. Bu aydınlatma devresinin tesisatını
döşenmeden önce devre elemanlarının bağlantı şeması çizilir. Bu öğrenme faaliyeti ile
elektrik devre çizimi yapabilecek ve okuyabileceksiniz.
Yandaki verilen şekli sembolleri ile çiziniz.
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
AMAÇ
ARAŞTIRMA
22
2.1. Aydınlatma Tesisatında Kullanılan Sembollerin Çizimi
Aydınlatma devrelerinde kullanılan elemanların sembolleri ve anlamlarını bilecek,
devre çizimini yapabileceksiniz. Bu semboller Şekil 2.1’de gösterilmektedir.
Şekil 2.1: Aydınlatma tesisatı sembolleri
23
2.2. Adi Anahtar Tesisatı Çizimi
Bir lamba veya lamba gurubunu bir yerden yakıp söndürmeye yarayan tesisattır
(Devre şeması Şekil 2.2’de gösterilmektedir).
Şekil 2.2: Adi anahtar tesisatı
2.3. Komütatör Anahtarlı Aydınlatma Tesisatları Çizimi
İki lamba ya da iki lamba grubunu bir yerden ayrı ayrı yakıp söndürmeye yarayan
tesisattır, Şekil 2.3’te görülmektedir.
24
Şekil 2.3: Komütatör anahtar tesisatı
2.4. Vaviyen Anahtarlı Aydınlatma Tesisatları Çizimi
Bir lamba veya lamba gurubunu iki ayrı yerden yakıp söndürmeye yarayan tesisattır.
Şekil 2.4’te görülmektedir. Uzun koridor ve az katlı binaların merdiven boşluklarının
aydınlatılmasında kullanılır.
25
Şekil 2.4: Vaviyen anahtar tesisatı
2.5. Merdiven Otomatiği Tesisatı Çizimi
Merdiven otomatiği tesisleri, çok katlı binaların merdiven boşluğu lambalarının
belirlenen sürelerde yanıp sönmesini sağlar. Devre şeması şekil 2.5’te görülmektedir.
26
Şekil 2.5: Merdiven otomatiği tesisatı
2.6. Flouresan Lamba Bağlantıları
Işık akılarının fazlalığı ve güç tasarrufu bakımından diğer lambalara göre üstünlükleri
vardır. Bu nedenle aydınlatmada tercih edilir. Aşağıda tek (Şekil 2.6) veya iki ayrı grup
(Şekil 2.7) flouresan lambanın bağlantısı çizilmiştir.
27
2.6.1. 40 Watt Flouresan Lambanın Adi Anahtarla Çalıştırılması
Şekil 2.6: Tek flüoresan lamba tesisatı
2.6.2. Komütatör Anahtarlı 2 40 Watt Flouresan Lamba Bağlantısı
28
Şekil 2.7: 2X40 watt’lık komütatör anahtar flüoresan lamba tesisatı
29
UYGULAMA FAALİYETİ
Üç (aydınlatma -priz-çağırma) linye tesisatı kapalı ve açık devre şemasını çiziniz.
DEVRE ŞEMASI
Şekil 2.8: Üç (aydınlatma -priz-çağırma) linyeli tesisatı
UYGULAMA FAALİYETİ
30
PERFORMANS TESTİ
Dersin
Adı
Devre çizimi
Öğrencinin İşe başlama Tarihi
Amaç
Teknik ve meslek resim
kurallarına uygun
elektronik devre çizmek
Adı
Soyadı
………
………
……
İşi bitirme süresi
Konu
Üç (aydınlatma -prizçağırma)
linyeli tesisat
kapalı ve açık şemasını
çiziniz.
Sınıfı
Nu
………
………
……
Kullanılan süre
AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışları öğrencide gözleyemediyseniz (0),
zayıf nitelikte gözlediyseniz (1), orta düzeyde gözlediyseniz (2) ve iyi nitelikte
gözlediyseniz (3) rakamının altındaki ilgili kutucuğa X işareti koyunuz.
Değer ölçeği
GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR 0 1 2 3
TOPLAM
1 Devrenin doğruluğu
2 Devre sembollerinin gösterilişi
3 Tertip düzen
4 Temizlik
5 Süre
NOT: Toplam 12 ve üstü puan, öğrencinin konuyu anladığını ve işi yapabilecek beceriyi
kazandığını gösterir. Bir sonraki öğrenme faaliyetine geçer.
PERFORMANS TESTİ
31
ÖĞRENME FAALİYETİ–3
Bu öğrenme faaliyetiyle elektronik devre sembollerini tanıyıp devre şemalarını
okuyacak ve standartlara uygun olarak çizebileceksiniz.
Ø Tam regüleli doğrultma devresi kartı üzerinde bulunan elemanların isimlerini
bir tabloya yazarak karşılarına sembollerini çiziniz. Çalışmanızı rapor halinde
arkadaşlarınıza sununuz.
Ø Öğretmeninizin önemli gördüğü malzemelerin farklı standartlardaki (IEC, DIN
TSE vb.) sembollerini internetten bulup çizerek karşılarına anlamlarını yazınız.
3. ELEKTRONİKTE KULLANILAN
SEMBOLLERİN ÇİZİMİ
3.1. Elektronik Devre Sembolleri
Daha az enerji harcamaları, uzun ömürlü olmaları sessiz çalışmaları sebebiyle
günümüzde kontrol, kumanda, haberleşme, bilgisayar vb cihazlarda elektronik devre
elemanları kullanılmaktadır. Bu cihazların devre kartları üretilmeden önce devre şemaları
çizilmelidir.
Bu nedenle devre okuma ve çizme işlemlerinde sembollerin bilinmesi gerekir.
Aşağıdaki tabloda kimi malzemelerin sembolleri verilmiştir. İnceleyiniz.
ÖĞRENME FAALİYETİ–3
AMAÇ
ARAŞTIRMA
32
Malzemeler Adı Semboller
Direnç
Potansiyometre
LDR
(Işık etkili direnç)
Termistör
Döner şalter
Buzzer
Elektrolitik
kondansatör
33
Mercimek
kondansatör
Telli lamba
LED lamba
Semboller, teknik resim kurallarına göre simetrik esasına dayanan devre büyüklüğüne
uygun ölçülerde çizilmelidir (Sembol ölçüleri konusunda aşağıdaki tablolar dikkate
alınmalıdır.). Bu semboller yapılarına ve kullanım alanlarına göre sembol tabloları Şekil 3.1,
Şekil 3.2, Şekil 3.3, Şekil 3.4’te Şekil 3.5, Şekil 3.6’da ve Şekil 3.7’de gösterilmiştir.
Şekil 3.1: Direnç sembolleri
34
Semboller Adı Semboller Adı
Kutupsuz kondansatör
Trimmer (tornavida ayarlı)
kondansatör
Kutuplu kondansatör
Varyabıl (elle ayarlı)
kondansatör
Gurup olarak değişen
kondansatör
Fotosel
Şekil 3.2: Kondansatör sembolleri
Semboller Adı Semboller Adı
Hava nüveli bobin
Hava nüveli transformatör
Çift telli bobin
Demir nüveli transformatör
Demir nüveli bobin
Primeri kademeli
transformatör
Kademeli bobin
Sekonderi kademeli
transformatör
Ayarlanabilir bobin
Toz çekirdek bobin
Şekil 3.3: Bobin ve transformatör sembolleri
Semboller Adı Semboller Adı
Diyot
Sotki diyot
LED diyot
Varikap diyot
35
Zener diyot
Köprü diyot
(Açık sembol)
Foto diyot
Köprü diyot
(Kapalı sembol)
Şekil 3.4: Diyot sembolleri
Semboller Adı Semboller Adı
NPN transistör
UJT transistör
PNP transistör
Çift kapılı mosfet
Fototransistör
Alan etkili transistörler
(N ve P kanallı)
Şekil 3.5: Transistor, fet ve mosfet sembolleri
36
Semboller Adı Semboller Adı
Diyak
Anten
Triyak Şase
Tristör
Fototransistör
Darlington transistör
Termokopul
Sinyal lambası
Sinyal jenaratörü
Motor
Reosta
Voltmetre
Ampermetre
Batarya
Amplifikatör
Röle
Neon lamba
Alternatif röle kontağı
Akkor Flamanlı lamba
Sigorta
Kristal
Anahtar
Koaksiyel kablo
Tek giriş çift çıkışlı anahtar
Döner anahtar
Anlık kontak
(Normalde açık)
Anlık kontak
(Normalde kapalı)
Şekil 3.6: Çeşitli elektronik elemanların sembolleri
37
Semboller Adı
Genel sembol IEC
Sembol
DEĞİL kapısı
VE kapısı
VE-DEĞİL kapısı
VEYA kapısı
VEYA-DEĞİL kapısı
ÖZEL-VEYA kapısı
ÖZEL-VEYA-DEĞİL kapısı
Şekil 3.7: Dijital kapı sembolleri
38
UYGULAMA FAALİYETİ
Aşağıdaki tabloda isimleri verilen devre elemanlarının karşısına, uygun olan
sembolleri, sembol tablosunu göz önünde bulundurarak çiziniz. Kataloglara veya internetteki
elektronik tablolara bakarak ölçülerini ve normlarını karşılaştırınız.
Sıra no
SEMBOL
ADI
SEMBOL
ŞEKLİ
Sıra no
SEMBOL
ADI
SEMBOL
ŞEKLİ
1 Direnç
11 Tristör
2 Fotodirenç
(LDR)
12 Triyak
3 Bobin
13
Opamp
(İşlemsel
yükselteç)
4 Elektrolitik
kondansatör
14 İki girişli AND
(VE) kapısı
5 PNP
Transistör
15 İki girişli OR
(VEYA)kapısı
6 NPN
Transistör
16 NTC Termistör
7 Diyot
17 PTC Termistör
8 Zener diyot
18 Fototransistor
9 LED diyot
19 Trimpot
10 Diyak
20 Kutupsuz
kondansatör
UYGULAMA FAALİYETİ
39
ÖĞRENME FAALİYETİ–4
Bu öğrenme faaliyetiyle DC güç kaynağı devrelerini çizebilecek ve devre şemalarını
okuyabileceksiniz.
Ø Çevrenizde bulunan veya bir elektronikçiden temin edeceğiniz güç kaynağının
elektronik kartı üzerindeki elemanların sembollerini ve devre şemasını
standartlara uygun çiziniz. Bu konuda öğretmeninizden yardım alınız.
4. DC GÜÇ KAYNAĞI ÇİZİMLERİ
4.1. Doğrultma Devreleri
Alternatif gerilimi doğru gerilime dönüştürme işlemine doğrultma denir. Doğrultma
diyotlarla yapılır. Doğrultmaç olarak kullanılan diyotlara, IN 4001, IN 4002, IN 4003, IN
4004, IN 4005, IN 4006, IN 4007 örnek verilebilir.
Doğrultma işlemi için iki yöntem kullanılır. Bunlar:
Ø Yarım Dalga Doğrultma
Ø Tam Dalga Doğrultma
· Orta uçlu tam dalga doğrultma (iki diyotla yapılır)
· Köprü bağlı tam dalga doğrultma (dört diyotla yapılır)
4.2. Yarım Dalga Doğrultma Çizimi
Yarım dalga doğrultucu, transformatör çıkışı ya da şebeke gerilimine bir diyot seri
bağlanarak yapılan doğrultuculardır. Devre ve çıkış dalga biçimi Şekil 4.1’de
gösterilmektedir.
ÖĞRENME FAALİYETİ–4
AMAÇ
ARAŞTIRMA
40
Şekil 4.1:Yarım dalga doğrultma devresi ve çıkış dalgası
4.3. Tam Dalga Doğrultma Çizimi (İki Diyotlu)
İki diyot kullanılır. Bu devre için sekonderi orta uçlu transformatör gereklidir. Şekil
4.2’de devre bağlantısı ve giriş çıkış eğrileri görülmektedir.
Şekil 4.2: Tam dalga doğrultma (orta uçlu tam dalga doğrultma)
4.4. Köprü Tipi Tam Dalga Doğrultma Çizimi
Dört diyotla yapılır. Şekil 4.3’te devre şeması ve gerilim giriş çıkış eğrileri
görülmektedir
Şekil 4.3: Köprü tipi tam dalga doğrultma
41
4.5. Gerilim Katlayıcılar
Gerilim katlayıcı girişe uygulana gerilimi 2, 3, ..n katına çıkarır ve DC gerilime
çevirir. Gerilim katlayıcılar çıkış akımını düşürür.
4.5.1. Gerilim İkileyici Devresi Çizimi
C1 ve C2 kondansatörleri birbirine seri bağlı iki pil gibi oldukları için çıkış gerilimi
ikisinin toplam gerilimi kadar olur. Trafo çıkışındaki gerilim iki katına çıkar ancak akım
%50 oranında azalır. Şekil 4.4’te devre şeması görülmektedir.
Şekil 4.4: Gerilim ikileyici devre
4.5.2. Gerilim Üçleyici Devresi Çizimi
Bu devre, transformatörün sekonderindeki gerilimi üç katına çıkarır ve DC gerilime
çevirir. Devre şeması Şekil 4.5’te görülmektedir.
42
Şekil 4.5: Gerilim üçleyici devre
4.6. 3 Watt Stereo Amplifikatör
Devrede opamp girişine uygulanan ses frekanslı sinyal opamp. ve çıkış güç transistor
leri ile kuvvetlendirilir. T1 ve T2 transistor leri tamamlamalı simetrik güç katını oluşturur.
P1 ile geri besleme ayarlanır. devrenin besleme gerilimi 9 .. 15 volt arasındadır.
Şekil 4.6: Amplifikatör devresi
43
UYGULAMA FAALİYETİ
0-12v ayarlı regüleli güç kaynağı bağlantı şemasını, teknik ve meslek resim kurallarına
uygun olarak çiziniz.
UYGULAMA FAALİYETİ
44
PERFORMANS TESTİ
Dersin
Adı Devre Çizimi Öğrencinin İşe başlama Tarihi
Amaç
Teknik ve meslek resim
kurallarına uygun
elektronik devre çizmek
Adı
Soyadı
…………
…………
İşi bitirme süresi
Konu
0-12v ayarlı regüleli güç
kaynağı bağlantı şemasını
çizmek
Sınıfı
Nu
…………
…………
Kullanılan süre
AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışları öğrencide gözlemediyseniz (0),
zayıf nitelikte gözlediyseniz (1), orta düzeyde gözlediyseniz (2) ve iyi nitelikte
gözlediyseniz (3) rakamının altındaki ilgili kutucuğa X işareti koyunuz.
Değer ölçeği TOPLAM
GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR 0 1 2 3
1 Devrenin doğruluğu
2 Devre sembollerinin gösterilişi
3 Tertip düzen
4 Temizlik
5 Süre
PERFORMANS TESTİ
45
MODÜL DEĞERLENDİRME
Ø Dört (2 kat 2 daireli merdiven otomatiği komple çağırmalı merdiven otomatiği
aydınlatmalı-topraklı priz komütatör akkor flamanlı lamba+flouresan tesisat)
linye tesisatın kapalı ve açık devre şemasını çiziniz.
Ø ±15V simetrik 12 V ayarlı regüleli kısa devre korumalı güç kaynağı şemasını
teknik ve meslek resim kurallarına göre çiziniz.
Dersin
Adı
Devre Çizimi
Öğrencinin İşe Başlama Tarihi
Amaç
Teknik ve meslek resim
kurallarına uygun elektrik
devre çizmek.
Adı
Soyadı
………
………
……
İşi Bitirme Tarihi
Konu
Dört (2 kat 2 daireli
merdiven otomatiği
komple çağırmalı
merdiven otomatiği
aydınlatmalı-topraklı priz
komütotör akkor Flamanlı
lamba+flouresan tesisat)
linyeli tesisatın kapalı ve
açık şemasını çiziniz.
Sınıfı
Nu
………
………
……
Kullanılan Süre
AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışları öğrencide gözlemediyseniz (0), zayıf
nitelikte gözlediyseniz (1), orta düzeyde gözlediyseniz (2) ve iyi nitelikte gözlediyseniz (3)
rakamının altındaki ilgili kutucuğa X işareti koyunuz.
Değer ölçeği
GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR 0 1 2 3
TOPLAM
1 Devrenin doğruluğu
2 Devre sembollerinin gösterilişi
3 Tertip düzen
4 Temizlik
5 Süre
MODÜL DEĞERLENDİRME
46
Dersin
Adı
Devre Çizimi
Öğrencinin İşe Başlama Tarihi
Amaç
Teknik ve meslek
resim kurallarına
uygun elektronik devre
çizmek
Adı
Soyadı
………
………
……
İşi Bitirme Tarihi
Konu
±15V simetrik 12 V
ayarlı regüleli kısa
devre korumalı güç
kaynağı
şemasını teknik ve
meslek resim kurallarına
göre çiziniz.
Sınıfı
Nu
………
………
……
Kullanılan Süre
AÇIKLAMA: Aşağıda listelenen davranışları öğrencide gözlemediyseniz (0), zayıf
nitelikte gözlediyseniz (1), orta düzeyde gözlediyseniz (2) ve iyi nitelikte gözlediyseniz
(3) rakamının altındaki ilgili kutucuğa X işareti koyunuz.
Değer ölçeği
GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR 0 1 2 3
TOPLAM
1 Devrenin doğruluğu
2 Devre sembollerinin gösterilişi
3 Tertip düzen
4 Temizlik
5 Süre
NOT: Devre çizimini öğrenmiş bulunuyorsunuz. Kitabın giriş bölümünde değinildiği gibi
bilgisayarda bu devreleri çizen programları iyi derecede öğrenip uygularsanız iş bulmanız
kolaylaşır ve bu alanda aranan eleman olursunuz.